คณาเภสัช (พิกัดยา)

พิกัดยา

คณาเภสัช (พิกัดยา) คือ ตัวยาหลายสิ่งหลายอย่าง รวมไว้เป็นหมวดเป็นหมู่ เรียกเป็นชื่อเดียวกัน เรียกเป็นคำตรงบ้าง เรียกเป็นคำศัพท์บ้าง เพื่อสะดวกในการจดจำ การเขียนตำรายา การปรุงยา และเป็นภูมิความรู้ของหมอ

การจัดพิกัดยา ท่านคำนึงถึงตัวยาที่อยู่ในพิกัดเดียวกัน ต้องมีรสไม่ขัดกัน และสรรพคุณเสมอกัน ตามแนวของโบราณาจารย์ท่านประสงค์จะให้ตัวยาที่จัดอยู่ในพิกัดเดียวกัน เสริมฤทธิ์กัน ให้มีสรรพคุณดี เหมาะแก่การนำไปใช้ในตำรับยา หรือเป็นกระสายยาได้สะดวก

พิกัดทเว (พิกัดยา 2 สิ่ง)

1. พิกัดเทวคันธา (ทเวสุคนธ์) คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีกลิ่นหอม 2 อย่างมี

รากบุนนาค รสร้อน ขับลมในลำไส้

รากมะซาง รสหวานเย็น แก้โลหิตและกำเดา

สรรพคุณ รวม ขับลมในลำไส้ แก้โลหิต แก้กำเดา บำรุงโลหิต

2. พิกัดเทวตรีคันธา (ทเวติคันธา) คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีกลิ่นหอม 3 อย่าง 2 สิ่งมี

ดอกบุนนาค รสหอมเย็น บำรุงโลหิต แก้กลิ่นสาบสางในร่างกาย

แก่นบุนนาค รสขื่น แก้รัตตะปิดตะโรค

รากบุนนาค รสร้อน ขับลมในลำไส้

ดอกมะซาง รสหอมเย็น ทำให้ใจชุ่มชื่น ชูกำลัง

แก่นมะซาง รสหวาน แก้คุดทะราด แก้เสมหะ แก้ไข้สัมปชวร

รากมะซาง รสหวาน แก้โลหิตและกำเดา

สรรพคุณ รวม ขับลมในลำไส้ แก้รัตตะปิดตะโรค บำรุงโลหิต แก้กลิ่นสาบสางในร่างกาย แก้กำเดา ทำให้ใจชุ่มชื่น ชูกำลัง แก้ไข้สำประชวน

พิกัดตรี (3 สิ่ง) มี 30 พิกัด

1. พิกัดตรีผลา คือ การจำกัดจำนวนผลไม้ 3 อย่าง มี

ลูกสมอพิเภก รสเปรี้ยวฝาดหวาน แก้เสมหะจุกคอ ทำให้ชุ่มคอ แก้ธาตุ บำรุงธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

ลูก สมอไทย รสเปรี้ยวฝาดขม แก้ไข้เพื่อเสมหะ แก้โลหิตในอุทร แก้น้ำดี รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

ลูกมะขามป้อม รสเปรี้ยวฝาดขม แก้ไข้เพื่อลม แก้ไอ แก้เสมหะ ถ่ายอุจจาระ แก้ลักปิดลักเปิด

สรรพคุณ รวม แก้ปิตตะ วาตะ เสมหะ ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ และกองสมุฎฐาน

2. พิกัดตรีกฎุก (ตรีกตุก) คือ การจำกัดจำนวนของที่รสเผ็ดร้อน 3 อย่าง มี

เหง้าขิงแห้ง รสเผ็ดหวาน เจริญอากาศธาตุ แก้ไข้ แก้ลมพานไส้ แก้พรรดึก

เมล็ดพริกไทย รสเผ็ดร้อน แก้ลม แก้เสมหะ บำรุงไฟธาตุ

ดอกดีปลี รสเผ็ดร้อนขม แก้ปถวีธาตุพิการ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้ แก้หืดไอ

สรรพคุณ รวม แก้วาตะ เสมหะ ปิตตะ ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ และกองสมุฎฐาน

3. พิกัดตรีสาร คือ การจำกัดจำนวนสิ่งที่ให้คุณในฤดูหนาว 3 อย่าง มี

รากเจตมูลเพลิง รสร้อน บำรุงธาตุ บำรุงโลหิต ขับโลหิตระดู กระจายเลือดลม แก้ริดสีดวง เกลื่อนฝี

เถาสะค้าน รสเผ็ดร้อน แก้ลมอันบังเกิดในกองธาตุ กองสมุฎฐาน ขับลมในลำไส้ บำรุงธาตุ

รากช้าพลู รสเผ็ดร้อน แก้คูถเสมหะ ขับเสมหะให้ตก บำรุงธาตุ ขับลมในลำไส้

สรรพคุณ รวม แก้เสมหะ ปิตตะ วาตะ ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ และกองสมุฎฐาน

4. พิกัดตรีสมอ คือ การจำกัดจำนวนสมอ 3 อย่าง มี

ลูกสมอพิเภก รสเปรี้ยวฝาดหวาน แก้เสมหะจุกคอ ทำให้ชุ่มคอ บำรุงธาตุ แก้ริดสีดวง

ลูกสมอไทย รสเปรี้ยวฝาดขม แก้ไข้เพื่อเสมหะ แก้โลหิตในอุทร แก้น้ำดี รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

ลูก สมอเทศ รสเปรี้ยวฝาดจัด ระบายเสมหะ ระบายลมแก้เสมหะ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

สรรพคุณรวม แก้เสมหะ บำรุงธาตุ แก้ไข้ ผายธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

5. พิกัดตรีวาตะผล คือ การจำกัดจำนวนของยาที่มีสรรพคุณแก้ลม 3 อย่าง มี

ลูกสะค้าน รสเผ็ดร้อน แก้ลมแน่นในทรวงอก บำรุงธาตุ

รากข่า รสเผ็ดร้อนปร่า แก้เสมหะและโลหิต ขับลมให้กระจาย

รากพริกไทย รสร้อน แก้ในกองลม บำรุงธาตุไฟ แก้เสมหะ แก้ลมอันเย็นทั่วสรรพางค์กาย

สรรพคุณ รวม แก้ในกองวาตะ เสมหะและโลหิต แก้แน่นในทรวงอก บำรุงไฟธาตุ

6. พิกัดตรีอากาศผล คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีสรรพคุณขับลม 3 อย่างมี

รากขิง รสหวานเผ็ดร้อนขม แก้ศอเสมหะ แก้แน่นในอก แก้ลม แก้พรรดึก เจริญอาหาร

รากอบเชยเทศ รสหวานเผ็ดร้อน แก้ลมอัมพฤกษ์ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แก้ไข้สันนิบาต บำรุงดวงจิต

กระลำพัก รสขมหวาน แก้ลมอังคมังคานุสารีวาตา บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ตรีสมุฎฐาน

สรรพคุณรวม แก้ตรีสมุฎฐาน แก้แน่นในอก แก้โลหิตเป็นพิษ แก้ไข้จับ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ

7. พิกัดตรีปิตตะผล คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีสรรพคุณแก้ดี 3 อย่าง มี

รากเจตมูลเพลิง รสร้อน แก้จตุกาลเตโช กระจายเลือดลม บำรุงธาตุ ขับโลหิตระดู แก้ริดสีดวง

รากกะเพราแดง รสเผ็ดร้อนปร่า บำรุงธาตุ แก้สันนิบาต แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อจุกเสียด แก้พิษตานซาง

ราก ผักแพวแดง รสร้อน แก้ลมริดสีดวง หืดไอ แก้ธาตุพิการ แก้กระเพาะอาหารพิการ แก้เส้นประสาทพิการ

สรรพคุณรวม แก้ จตุกาลเตโช บำรุงธาตุ ฆ่าพยาธิ แก้ลมริดสีดวง

8. พิกัดตรีเสมหะผล คือ การจำกัดจำนวนของมีคุณแก้เสมหะ 3 อย่าง มี

รากช้าพลู รสเผ็ดร้อน แก้ศอเสมหะ แก้ไอ ทำให้เสมหะแห้ง ขับลม

รากดีปลี รสเผ็ดร้อนขม แก้เส้นอัมพฤกษ์อัมพาต ดับพิษปัตตะคาด แก้หืดไอ แก้เสมหะ บำรุงธาตุ

รากมะกล่ำเครือ รสเปรี้ยวหวานขม แก้เจ็บคอ แก้หืดไอ กัดเสมหะ แก้สะอึก แก้ดีซ่าน ขับปัสสาวะ

สรรพคุณรวม ขับ เสมหะ แก้สะอึก แก้เส้นอัมพฤกษ์ อัมพาต แก้ลม

9. พิกัดตรีสันนิบาตผล (ตรีสัพโลหิตผล) คือ การจำกัดตัวยาแก้ไข้สันนิบาต 3 อย่าง

ลูกดีปลี รสเผ็ดร้อนขม แก้ปถวีธาตุพิการ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้ แก้หืดไอ

ราก พริกไทย รสเผ็ดร้อน แก้ในกองลม ขับลมในลำไส้ แก้ปวดท้อง บำรุงธาตุ แก้ลมวิงเวียน

รากกะเพราแดง รสเผ็ดร้อน บำรุงธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อจุกเสียด แก้พิษตานซาง

10. พิกัดตรีสุรผล คือ การจำกัดจำนวนตัวนาที่มีรสกล้า 3 อย่าง มี

สมุลแว้ง รสหอมร้อนปร่า แก้ลมวิงเวียน ใจสั่น แก้กำเดา ขับลมในลำไส้ แก้ธาตุพิการ

เนื้อ ไม้ รสหอมสุขุม บำรุงโลหิต แก้ตับปอดพิการ แก้ไข้เพื่อเสมหะและลม บำรุงหัวใจ

เทพธาโร รสเผ็ดร้อนหอม แก้ลมจุกเสียด แน่นเฟ้อ ขับลม บำรุงธาตุ

11. พิกัดตรีผลธาตุ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้ธาตุทั้งสี่ 3 อย่างมี

เหง้ากระทือ รสขมขื่นปร่า บำรุงน้ำนม แก้บิด ปวดมวนท้อง ขับผายลม กล่อมอาจม

เหง้า ไพร รสฝาดขื่นเอียน ขับลม ขับระดู ขับโลหิตเน่าร้าย แก้บิดมูกเลือด แก้มุตตกิดระดูขาว

หัวตะไคร้หอม รสปร่าร้อนขม แก้ริดสีดวงในปาก ขับโลหิต ขับลม

สรรพคุณรวม บำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวเย็น แก้ริดสีดวงในปาก ในจมูก แก้กำเดา

12.พิกัด ตรีทิพย์รส คือ การจำกัดจำนวนของที่มีรสดี 3 อย่าง มี

โกฐกระดูก รสมันสุขุมหอม แก้ลมในกองเสมหะ บำรุงกระดูก

กระลำพัก หอมสุขุม แก้ไข้ ขับลม บำรุงหัวใจ

ขอน ดอก รสจืดหอม บำรุงตับปอดและหัวใจ บำรุงครรภ์ ทำหัวใจให้ชุ่มชื่น

สรรพคุณรวม บำรุงธาตุ บำรุงกระดูก บำรุงตับปอดให้ปกติ แก้ลมในกองเสมหะ บำรุงโลหิต

13.พิกัด ตรีญาณรส คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่ทำให้รู้รสอาหาร 3 อย่าง มี

ไส้หมาก รสจืด ดับพิษร้อนภายใน ขับปัสสาวะ

รากสะเดา รสขมฝาดเย็น แก้เสมหะซึ่งเกาะแน่นในทรวงอก แก้เสมหะจุกคอ

เถาบอระเพ็ด รสขมฝาดเย็น แก้ฝีดาษ แก้ไข้เหนือ ไข้ตรีโทษ ทำให้เกิดกำลัง บำรุงไฟธาตุ

สรรพคุณรวม แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ตรีโทษ ดับพิษร้อน ขับปัสสาวะ ขับเสมหะ บำรุงไฟธาตุ บำรุงกำลัง

14.พิกัด ตรีสินธุรส คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสทำให้ชื่นใจ 3 อย่าง มี

ราก มะตูม รสปร่าซ่าขื่น แก้พิษฝี แก้พิษไข้ แก้สติเผลอ แก้น้ำดี

เทียน ขาว รสเผ็ดร้อน แก้ลม แก้ดีพิการ ขับเสมหะ แก้นิ่วขับระดูขาว

น้ำตาล กรวด รสหวาน บำรุงกำลัง ทำให้ชุ่มชื่น คุมธาตุ

สรรพคุณ รวม แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้พิษไข้ พิษฝี แก้ดีพิการ แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ

15.พิกัดตรีมธุรส คือ การจำกัดจำนวนตัวยารสเลิศ 3 อย่าง มี

น้ำผึ้ง รสหวาน ทำให้ผายธาตุ แก้ไข้ตรีโทษ

น้ำตาล รสหวาน บำรุงกำลัง ทำให้ใจชื่นบาน

น้ำมัน เนย รสมัน ทำให้เกิดลม เจริญไฟธาตุ

สรรพคุณรวม ผาย ธาตุให้ตัวผอมแห้ง เจริญธาตุ เจริญอาหาร แก้ไข้ตรีโทษ บำรุงกำลัง

16.พิกัด ตรีธาตุ (ตรีชาติ, ตรีชาตะกะ) คือ การจำกัดจำนวนของวัตถุ 3 อย่าง มี

ดอกจันทน์ รสฝาดร้อนหอม บำรุงโลหิต บำรุงผิวเนื้อ แก้ท้องร่วง แก้จุกเสียด แก้ปวดรัดมดลูก

กระวาน รสฝาดร้อนหอม บำรุงธาตุ แก้ลมในลำไส้ แก้เสมหะ แก้รำมะนาด แก้คลื่นเหียนอาเจียน

อบเชย รสเผ็ดร้อนหอม บำรุงกำลัง แก้บิด แก้สันนิบาต บำรุงดวงจิต ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ

สรรพคุณ รวม แก้ธาตุพิการ แก้ลม แก้เสมหะ แก้ไข้ บำรุงดวงจิต แก้ปวดมดลูก ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ

17.พิกัดตรี ผลสมุฎฐาน คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีผลเป็นที่ตั้ง 3 อย่างมี

ลูกมะตูม รสหอมร้อน บำรุงธาตุ เจริญอาหาร ขับผายลม

ลูกยอ รสร้อนซ่า แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ไข้ แก้ริดสีดวงตา

ลูกผักชีลา รสขมฝาดหวาน แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ไข้ แก้ริดสีดวงตา

สรรพคุณรวม แก้สมุฎฐานแห่งตรีโทษ ขับลมต่าง ๆ แก้โรคไตพิการ บำรุงธาตุ

18.พิกัดตรีผลสุคติสมุฎฐาน คือ การจำกัดตัวยาที่ทำให้มีความสุขเป็นที่ตั้ง 3 อย่าง

รากแคแดง รสฝาด คุมธาตุ แก้ท้องร่วง สมานแผล

รากเพกา รสฝาดขม บำรุงไฟธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้อักเสบ

รากมะเดื่อชุมพร รสฝาดเย็น แก้ไข้ กระทุ้งพิษไข้ กล่อมเสมหะและโลหิต แก้ไข้หัว ไข้พิษ ไข้กาฬ

สรรพคุณ รวม แก้ไข้พิษต่าง ๆ บำรุงธาตุไฟ แก้ไข้สันนิบาต คุมธาตุ สมานแผล

19.พิกัดตรีสุคนธ์ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีกลิ่นหอม 3 อย่าง มี

รากอบเชยเทศ รสหอมสุขุม แก้ลมอัมพฤกษ์ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แก้พิษร้อน แก้ไข้สันนิบาต

ราก พิมเสนต้น รสเย็นหอม ดับพิษ ถอนพิษไข้ แก้ริดสีดวงจมูก กระจายลม

ใบ กระวาน รสเผ็ดหอม แก้ไข้เซื่องซึม ขับผายลม ขับเสมหะ แก้รำมะนาด แก้ลม ให้ปิดธาตุ

สรรพคุณรวม แก้ไข้สันนิบาต แก้ไข้เซื่องซึม แก้ริดสีดวง

20.พิกัดตรีเพชรสมคุณ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีคุณเสมอด้วยเพชร 3 อย่าง

ว่านหางจระเข้ รสเย็น แก้หนองใน แก้ปวดศีรษะ

ฝักราชพฤกษ์ รสหวานเย็น แก้กระหายน้ำ ทำให้เกิดกำลัง แก้อุระเสมหะ แก้จุกเสียด แก้กำเดา

รงทอง รสเบื่อเอียน ถ่ายเสมหะ ถ่ายน้ำเหลือง

สรรพคุณรวม ถ่ายเสมหะและน้ำเหลือง แก้กระหายน้ำ แก้กำเดา แก้หนองใน บำรุงกำลัง ทำร่างกายให้สมบูรณ์

21.พิกัดตรีรัตตะกุลา (ตรีสัตกุลา) คือ การจำกัดตัวยาที่มีตระกูลอันสามารถ 3 อย่าง มี

เหง้าขิงสด รสเผ็ดร้อน แก้ลมในกองธาตุ แก้จุกเสียด แก้โรคในอก แก้อากาศธาตุให้สมบูรณ์

ลูกผักชีลา รสขมฝาดหวาน แก้โรคในอก บำรุงไฟธาตุ แก้อาเจียน แก้ไข้ แก้ริดสีดวง

เทียนดำ รสเผ็ดร้อนขมหอม ขับเสมหะ ขับลมในลำไส้ แก้อาเจียน บำรุงโลหิต

สรรพคุณ รวม บำรุงธาตุไฟ ขับลมในลำไส้ แก้อากาศธาตุ 10 ประการ

22.พิกัด ตรีเกสรมาศ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสเสมอเกสร 3 อย่าง มี

เปลือกฝิ่นต้น รสฝาด คุมธาตุ แก้อาเจียน แก้อติสาร แก้บิดปวดเบ่ง แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

เกสรบัวหลวง รสฝาดหอม แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ไข้รากสาด

ลูกมะตูมอ่อน รสหอมร้อนซ่า บำรุงธาตุ ขับผายลม เจริญอาหาร

สรรพคุณรวม บำรุงธาตุ คุมธาตุ บำรุงกำลัง แก้ท้องร่วง

23. พิกัดเกสรเพศ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสแห่งเกสร 3 อย่าง มี

เปลือก ฝิ่นต้น รสฝาด คุมธาตุ แก้อาเจียน แก้อติสาร แก้บิดปวดเบ่ง แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

เกสรบัวหลวงแดง รสฝาดหอม แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ไข้รากสาด

เกสร บัวหลวงขาว รสฝาดหอม แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ไข้รากสาด

สรรพคุณรวม คุมธาตุ แก้ไข้เพื่อปถวีธาตุกำเริบ ทำให้ตัวเย็น แก้คลื่นเหียนอาเจียน

24. พิกัดตรีพิษจักร คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสซึมซาบไวดังกงจักร 3 อย่าง มี

ลูกผักชีล้อม รสเผ็ดหอม แก้ธาตุพิการ แก้หอบไอ ขับลมในลำไส้ บำรุงตับปอด

ลูกจันทน์ เทศ รสฝาดหวานสุขุมหอม แก้ลม แก้กำเดา แก้ท้องร่วง แก้ธาตุพิการ บำรุงโลหิต

กานพลู รสเผ็ดปร่า แก้พิษเลือด พิษน้ำเหลือง แก้รัตตปิตตะโรค แก้ลม แก้ธาตุทั้งสี่พิการ

สรรพคุณรวม แก้ลม แก้พิษเลือด พิษน้ำเหลือง แก้ธาตุพิการ บำรุงโลหิต

25.พิกัด ตรีกาฬพิษ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้พิษตามกาล 3 อย่าง มี

รากกะเพราแดง รสเผ็ดร้อน แก้ไข้สันนิบาต แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้พิษตานซาง ขับผายลม ทำให้เรอ

เหง้าข่า รสเผ็ดร้อนขม ขับลมให้กระจาย แก้จุกเสียดแน่น แก้บิด แก้ลมป่วง แก้เสมหะและโลหิต

หัวกระชาย รสเผ็ดร้อนขม แก้บิดมูกเลือด แก้โรคในปากคอ แก้ปวดมวนในท้อง บำรุงกำหนัด

สรรพคุณ รวม บำรุงธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้เสมหะและโลหิต แก้พิษตานซาง บำรุงความกำหนัด

26.พิกัดตรีฉินทลามกา คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้ธาตุลามกให้ตกไป 3 อย่าง

โกฐน้ำเต้า รสฝาดมัน ระบายท้อง บำรุงธาตุ ขับพยาธิ แก้ริดสีดวงทวาร ขับลม รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

สมอไทย รสเปรี้ยวฝาดขม แก้ไข้เพื่อเสมหะแก้ลมจุกเสียด ผายธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

รงทอง รสเบื่อเอียน ถ่ายลม ถ่ายเสมหะ ถ่ายน้ำเหลือเสีย ถ่ายโลหิต

สรรพคุณ รวม บำรุงธาตุ ขับลม แก้ไข้เพื่อเสมหะ ถ่ายโลหิตและน้ำเหลือง

27. พิกัดตรีอมฤต คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสเลิศ 3 อย่าง มี

รากมะกอกป่า รสฝาดหวานเย็น แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ท้องเสีย แก้บิดมูกเลือด

รากกระดอม รสขมเย็น แก้ไข้ บำรุงธาตุ ดับพิษโลหิต เจริญอาหาร ช่วยย่อยอาหาร

ราก กล้วยตีบ รสฝาดเย็น แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับปัสสาวะ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร ดับพิษโลหิต

สรรพคุณรวม แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับปัสสาวะ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร ดับพิษโลหิต

28. พิกัดตรีทุราวสา คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้มันเหลว 3 อย่าง มี

ลูกโหระพาเทศ รสเผ็ดปร่าร้อน แก้พิษตานซาง ขับน้ำเหลืองเสีย ทำให้อุจจาระไม่เกาะลำไส้

ลูกกระวาน รสเผ็ดร้อนหอม แก้รำมะนาด แก้ลม แก้เสมหะ

ลูกราชดัด รสขม แก้กษัย บำรุงน้ำดี บำรุงน้ำเหลือง บำรุงธาตุ

สรรพคุณรวม แก้เสมหะ แก้ลม บำรุงน้ำดี แก้พิษตานซาง

29. พิกัดตรีธารทิพย์ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสดังน้ำทิพย์ 3 อย่าง มี

รากไทรย้อย รสจืด ขับปัสสาวะ แก้กษัยไตพิการ แก้กาฬเลือด บำรุงน้ำนม

รากราชพฤกษ์ รสเมา ฆ่าเชื้อคุดทะราด

ราก มะขามเทศ รสฝาด สมานแผล แก้ท้องร่วง

สรรพคุณรวม บำรุงน้ำนม แก้กษัย ฆ่าเชื้อคุดทะราด แก้ท้องร่วง

30. พิกัดตรีคันธวาต คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีกลิ่นหอมแก้ลม 3 อย่าง มี

ลูกเร่วใหญ่ รสขมเผ็ด แก้ไข้เพื่อดีและเสมหะ แก้ริดสีดวงทวารทั้งเก้า

ลูกจันทน์เทศ รสฝาดหวานสุขุมหอม แก้ลม แก้กำเดา แก้ท้องร่วง แก้ธาตุพิการ บำรุงโลหิต

กานพลู รสเผ็ดปร่า แก้พิษเลือด พิษน้ำเหลือง แก้รัตตปิตตะโรค แก้ลม แก้ธาตุทั้งสี่พิการ

สรรพคุณรวม แก้ธาตุพิการ แก้ไข้อันเกิดแต่ดี แก้จุกเสียด