คณาเภสัช (พิกัดยา) ต่อ

พิกัดจตุ

1.พิกัดจตุผลาธิกะ คือ การจำกัดจำนวนผลไม้ให้คุณ 4 อย่าง มี

ลูกสมอพิเภก รสเปรี้ยวฝาดหวาน แก้เสมหะจุกคอ ทำให้ชุ่มคอ แก้ธาตุ บำรุงธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

ลูก สมอไทย รสเปรี้ยวฝาดขม แก้ไข้เพื่อเสมหะ แก้โลหิตในอุทร แก้น้ำดี รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

ลูกสมอเทศ รสเปรี้ยวฝาดจัด ระบายเสมหะ ระบายลมแก้เสมหะ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

ลูกมะขามป้อม รสเปรี้ยวฝาดขม แก้ไข้เพื่อลม แก้ไอ แก้เสมหะ ถ่ายอุจจาระ แก้ลักปิดลักเปิด

สรรพคุณรวม แก้เสมหะ ถ่ายไข้ แก้ลมพิการ แก้โรคตา บำรุงธาตุ ผายธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง

2.พิกัดจตุกาลธาตุ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้ธาตุ 4 อย่าง มี

หัวว่านน้ำ รสร้อนหอม แก้ปวดท้อง แก้ธาตุพิการ ขับลมในลำไส้ ขับเสมหะ แก้ไอ

รากเจตมูลเพลิง รสร้อน แก้จตุกาลเตโช กระจายเลือดลม ขับโลหิตระดู แก้ริดสีดวง

ราก แคแตร รสหวาน แก้เสมหะและลม บำรุงโลหิต

รากนมสวรรค์ รสเมาเบื่อ แก้พิษฝีภายใน แก้ไข้เพื่อโลหิต ขับลมให้ซ่านออกมา ขับลมในทรวงอก

สรรพคุณรวม แก้จตุกาลเตโช แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ แก้จุกเสียด แก้เสมหะ แก้โลหิตในท้อง แก้ไข้ ขับลม

3.พิกัดจตุวาตะผล คือ การจำกัดจำนนตัวยาแก้ลมได้ผล 4 อย่าง มี

เหง้า ขิงแห้ง รสเผ็ดร้อน เจริญอากาศธาตุ แก้ไข้ แก้ลมพานไส้ แก้พรรดึก

กระลำพัก รสขมหวาน แก้ลมอังคมังคานุสารีวาตา บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ตรีสมุฎฐาน

อบเชยเทศ รสหวานเผ็ดร้อน แก้ลมอัมพฤกษ์ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แก้ไข้สันนิบาต บำรุงดวงจิต

โกฐหัว บัว รสร้อนขม แก้ลมในกองริดสีดวง กระจายลมทั้งปวง ขับลมในลำไส้

สรรพคุณ รวม แก้ไข้ แก้พรรดึก แก้ตรีสมุฎฐาน ขับผายลม บำรุงธาตุ บำรุงดวงจิต แก้ลมในกองริดสีดวง

4.พิกัดจตุทิพยคันธา คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีกลิ่นหอมดังยาทิพย์ 4 อย่าง มี

รากมะกล่ำเครือ รสเปรี้ยวหวานขม แก้เจ็บคอ แก้หืดไอ กัดเสมหะ แก้สะอึก แก้ดีซ่าน ขับปัสสาวะ

ราก ชะเอมเทศ รสหวานชุ่มขม แก้น้ำลายเหนียว แก้เสมหะเป็นพิษ แก้ดีและโลหิต บำรุงปอด บำรุงหัวใจ

ดอกพิกุล รสฝาดหอม แก้ลม บำรุงโลหิต แก้เสมหะ

เหง้าขิงแครง รสเผ็ดร้อน แก้พรรดึก แก้ลมพานไส้ แก้แน่นจุกเสียด แก้ลมพานไส้

สรรพคุณรวม บำรุง ธาตุ บำรุงหัวใจ แก้เสมหะ แก้ลมปั่นป่วน แก้พรรดึก

พิกัดเบญจ

1. พิกัดเบญจกูล คือ การจำกัดจำนวนตระกูลยาที่มีรสร้อน 5 อย่าง มี

ดอกดีปลี รสเผ็ดร้อนขม แก้ปถวีธาตุพิการ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้ แก้หืดไอ

รากช้าพลู รสเผ็ดร้อน แก้คูถเสมหะ ขับเสมหะให้ตก บำรุงธาตุ ขับลมในลำไส้

เถาสะค้าน รสเผ็ดร้อน แก้ลมอันบังเกิดในกองธาตุ กองสมุฎฐาน ขับลมในลำไส้ บำรุงธาตุ

ราก เจตมูลเพลิง รสร้อน บำรุงธาตุ บำรุงโลหิต ขับโลหิตระดู กระจายเลือดลม แก้ริดสีดวง เกลื่อนฝี

เหง้าขิงแห้ง รสเผ็ดหวาน เจริญอากาศธาตุ แก้ไข้ แก้ลมพานไส้ แก้พรรดึก

สรรพคุณ รวม กระจายกองลมและโลหิต แก้คูถเสมหะ แก้ลมพานไส้ บำรุงกองธาตุทั้ง 4 ให้บริบูรณ์

2. พิกัดเบญจมูลน้อย คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้สมุฎฐาน 5 อย่าง มี (ตามตำราเวชศึกษา)

หญ้าเกล็ดหอย ใหญ่ รสเย็น แก้ไข้ ดับพิษ ระงับพิษร้อน แก้ร้อนในกระหายน้ำ

หญ้า เกล็ดหอยน้อย รสเย็น แก้ไข้ ดับพิษ ระงับพิษร้อน แก้ร้อนในกระหายน้ำ

รากละหุ่งแดง รสจืด แก้ช้ำรั่ว ขับน้ำนม ขับเลือด ขับลม ระบายอ่อน ๆ

รากมะเขือขื่น รสเปรี้ยวขื่นเอียน แก้ไอ กัดเสมหะ แก้ไข้สันนิบาต แก้น้ำลายเหนียว

ราก มะอึก รสเปรี้ยวเย็น แก้ไข้ แก้เสมหะ ดับพิษสะอึกในไข้

สรรพคุณ รวม แก้ไข้ กระทุ้งพิษไข้ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ ขับน้ำนม ขับเลือด ขับลม แก้น้ำลายเหนียว

3. พิกัดเบญจมูลใหญ่ คือ การจำกัดจำนวนรากยาแก้สมุฎฐานทั้ง 5 อย่าง มี

รากมะตูม รสปร่าซ่าขื่น แก้พิษฝี แก้พิษไข้ แก้สติเผลอ แก้น้ำดี แก้เสียดแทงสองราวข้าง

รากเพกา รสฝาดเย็น บำรุงไฟธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้อักเสบ

รากลำใย รสหวานเย็น แก้เสมหะและลม

รากแคแตร รสหวานเย็น แก้เสมหะและลม

รากคัดลิ้น รสร้อนจัด แก้เส้นเอ็นพิการ บำรุงเส้นเอ็น

สรรพคุณรวม แก้ ดี ลม และ เสมหะ บำรุงไฟธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้เส้นเอ็นพิการ

4. พิกัดเบญจโลกวิเชียร (ยา 5 ราก, แก้ว 5 ดวง) คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีคุณเสมอด้วยแก้ว 5 อย่าง

รากชิงชี่ รสขม แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ตักศิลา

ราก ย่านาง รสจืดขม แก้ไข้ ถอนพิษผิดสำแดง แก้ไข้หัว

รากคนทา รสขม แก้ไข้พิษ ไข้เส้น ไข้กาฬ ไข้ตักกศิลา กระทุ้งพิษไข้เหนือ

ราก เท้ายายหม่อม รสจืดขื่น แก้ไข้เหนือ ไข้พิษ ไข้กาฬ ตัดไข้จับ แก้ไข้เพื่อดีพิการ

รากมะเดื่อชุมพร รสฝาดเย็น แก้ไข้ กระทุ้งพิษไข้ กล่อมเสมหะและโลหิต แก้ไข้หัว ไข้พิษ ไข้กาฬ

สรรพคุณ รวม แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ต่าง ๆ ถอนพิษผิดสำแดง แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต

5. พิกัดเบญจเหล็ก คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีชี่อว่าเหล็ก 5 อย่าง มี

แก่นพญามือเหล็ก รสขมเมา แก้ไข้ร้อน แก้ไข้จับ แก้พิษโลหิต

แก่นขี้เหล็ก รสขม แก้กษัย แก้ระดูพิการ ถอนพิษผิดสำแดง ระบายอุจจาระธาตุ

เถาวัลย์เหล็ก รสขม ขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะพิการ แก้กล่อนลงฝัก

ว่านสากเหล็ก รสปร่าขื่น แก้มดลูกพิการ บำรุงกำลัง บำรุงร่างกายให้สมบูรณ์

สนิม เหล็ก รสฝาดเย็น บำรุงโลหิต แก้ตับทรุด ม้ามย้อย แก้คุดทราด

สรรพคุณ รวม แก้พิษโลหิตทั้งบุรุษและสตรี บำรุงกำลัง บำรุงโลหิต แก้ตับทรุด ม้ามย้อย แก้กษัย

6. พิกัดเบญจตาล (ตานทั้ง 5) คือ การจำกัดจำนวนต้นตาล 5 อย่าง มี

ตาลโตนด รสหวานเย็น แก้พิษตานซาง ชูกำลัง ขับพยาธิ

ตาลดำ รสเมาเบื่อ แก้พิษตานซาง แก้ผอมแห้ง ละลายไขข้อ ขับพยาธิ ทำให้เกิดความร้อน

ตาล ขโมย รสเมาเบื่อ ขับพยาธิ แก้พิษตานซาง แก้ซางลงท้อง

ตาล หม่อน รสหวานเย็นชุ่ม แก้พิษตานซาง คุมธาตุ ขับพยาธิไส้เดือน บำรุงเนื้อหนังให้สมบูรณ์

ตาลเสี้ยน รสจืดเบื่อเมา แก้พิษตานซาง ขับพยาธิทุกชนิด กล่อมอาจม แก้อุจจาระพิการเป็นสีต่าง ๆ

สรรพคุณรวม ดับพิษตานซาง ขับพยาธิทุกชนิด แก้ธาตุพิการ บำรุงเนื้อหนังให้สมบูรณ์ คุมอุจจาระธาตุ

7. พิกัดเกลือทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนเกลือ 5 อย่าง มี

เกลือสินเธาว์ รสมันเค็ม แก้พรรดึก แก้ระสำระสาย แก้ไข้ตรีโทษ แก้นิ่ว

เกลือวิก รสเค็มร้อน แก้อภิญญาณธาตุ แก้โรคท้องมาน แก้ไส้พองท้องใหญ่ ทำให้ชุ่มชื่น

เกลือพิก รสเค็มหวาน ทำให้ชุ่มคอ บำรุงเสียงให้ไพเราะ

เกลือฝ่อ รสเค็มมัน สรรพคุณ แก้พรรดึก แก้มูกเลือด บำรุงไฟธาตุ

เกลือสมุทรี รสเค็ม บำรุงธาตุทั้ง 4 แก้ท้องมาน แก้เสมหะพิการ แก้บิดมูกเลือด บำรุงน้ำเหลือง

สรรพคุณ รวม แก้พรรดึก แก้ท้องมาน แก้เสมหะ แก้บิดมูกเลือด บำรุงน้ำเหลือง บำรุงธาตุทั้ง 4

8. พิกัดเกสรทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนเกสรดอกไม้ 5 อย่าง มี

เกสรบัวหลวง รสฝาดหอม แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ไข้รากสาด

ดอกมะลิ รสหอมเย็น แก้ไข้ ร้อนในกระหายน้ำ ดับพิษร้อน บำรุงหัวใจ บำรุงครรภ์ แก้เจ็บตา

ดอกพิกุล รสหอมสุขุม แก้ลม บำรุงโลหิต แก้ไข้จับหมดสติ

ดอกบุนนาค รสหอมเย็นขม บำรุงดวงจิตให้แช่มชื่น บำรุงโลหิต แก้ร้อนใน กระสับกระส่าย ชูกำลัง

ดอกสาระภี รสหอมเย็นขม แก้โลหิตพิการ แก้ไข้ที่มีพิษร้อน บำรุงหัวใจ ชูกำลัง เจริญอาหาร

สรรพคุณรวม ชูกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ไข้เพื่อเสมหะและโลหิต แก้ไข้เพ้อกลุ้ม แก้ลมวิงเวียน บำรุงครรภ์

9. พิกัดบัวทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนดอกบัว 5 อย่าง มี

บัวสัตตบุษย์ บัวสัตตบรรณ์ บัวลินจง บัวจงกลนี้ บัวนิลุบล

สรรพคุณรวม รสฝาดหอมเย็น ชูกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต บำรุงครรภ์รักษา แก้ไข้รากสาด

10. พิกัดเบญจโลธิกะ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีคุณทำให้ชื่นใจ มี

แก่นจันทน์แดง รสขมเย็น แก้ไข้เพื่อดี ทำให้ชื่นใจ แก้รัตตะปิตตะโรค แก้ร้อน ดับพิษไข้

แก่นจันทน์ขาว รสหอมเย็นขม แก้ไข้ แก้ลม บำรุงน้ำดี บำรุงครรภ์

แก่นจันทน์ชะมด รสหอมเย็นขม บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย บำรุงน้ำดี แก้ไข้ แก้ลมวิงเวียน ชูกำลัง

ต้นเนระพูสี รสฝาด แก้บิดมูกเลือด แก้อุจจาระธาตุพิการ แก้ไข้ ดับพิษไข้ กล่อมพิษทั้งปวง

ต้นมหาสะดำ รสเย็น ดับพิษร้อน แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ แก้พิษในกระดูก

สรรพคุณรวม แก้ไข้เพื่อดี แก้รัตตะปิตตะโรค แก้ลมวิงเวียน กล่อมพิษทั้งปวง

11.พิกัดโกฐทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนโกฐ 5 อย่าง มี

โกฐสอ รสหอมสุขุม แก้ไข้ แก้หืดไอ แก้เสมหะเป็นพิษ บำรุงหัวใจชุ่มชื่น

โกฐเขมา รสหอมสุขุม แก้โรคในปากคอ แก้เสียดแทงสองราวข้าง แก้หอบหืด แก้ลมในกองธาตุ

โกฐ หัวบัว รสร้อนขม แก้ลมในกองริดสีดวง กระจายลมทั้งปวง แก้ไข้เพื่อลม แก้ลมในลำไส้

โกฐเชียง รสหวานขมหอม แก้ไข้ แก้สะอึก แก้ไอ แก้เสียดแทงสองราวข้าง

โกฐจุฬาลัมพา รสหอมสุขุม แก้ไข้เจลียง แก้ไข้รากสาด ไข้เพื่อเสมหะ แก้หืดไอ ขับลม แก้ตกโลหิต

สรรพคุณรวม แก้ไข้เพื่อเสมหะ หืดไอ แก้โรคปอด โรคในปากคอ แก้ลมในกองธาตุ ชูกำลัง บำรุงโลหิต

12. พิกัดเทียนทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนเทียน 5 อย่าง มี

เทียนดำ รสเผ็ดขม ขับเสมหะในลงสู่คูถทวาร ขับลมในลำไส้ แก้อาเจียน บำรุงโลหิตให้สมบูรณ์

เทียนแดง รสเผ็ดร้อนขมหอม แก้เสมหะ แก้ลม แก้น้ำดีพิการ แก้เสียดแทงสองราวข้าง แก้อาเจียน

เทียนขาว รสเผ็ดร้อนขมหอม แก้ลมและดีพิการ ขับเสมหะ แก้นิ่ว ขับระดูขาว ขับผายลม

เทียนข้าวเปลือก รสหวานเผ็ดหอม บำรุงกำลัง แก้เส้นศูนย์กลางท้องพิการ แก้ชีพจรอ่อน แก้โทษน้ำดี

เทียนตาตั๊กแตน รสขมเผ็ดเล็กน้อย บำรุงธาตุ แก้เสมหะพิการ แก้กำเดา ขับลม

สรรพคุณ รวม แก้ลมเสมหะดีระคนกัน แก้พิษโลหิต แก้อาเจียน แก้มุตกิด บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง แก้กำเดา

13. พิกัดดีทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนดีสัตว์ 5 อย่าง มี

ดีงูเหลือม รสขมหวาน ระบายพิษไข้ ทำฤทธิยาให้แล่นเร็ว

ดีหมู่ป่า รสขม บำรุงโลหิต บำรุงน้ำดี ทำฤทธิยาให้แล่นเร็ว

ดีวัวป่า รสขม แก้ไข้เพื่อลม แก้ไข้เพื่อดีพิการ แก้ไข้ดีซ่าน ทำฤทธิยาให้แล่นเร็ว

ดีจระเข้ รสขมคาว ขับน้ำคาวปลา ขับโลหิตเน่าร้าย ทำฤทธิยาให้แล่นเร็ว

ดี ตะพาบน้ำ รสขมคาว แก้ไขสันนิบาต แก้ลมวิงเวียน แก้พิษกาฬ แก้โรคตา

สรรพคุณ รวม แก้โรคทั้ง 3 สมุฎฐาน ดี โลหิต และ ลม พิการ ทำฤทธิ์ยาให้แล่นเร็ว

14. พิกัดเบญจมฤต คือ การจำกัดจำนวนตัวยาดังน้ำทิพย์ 5 อย่าง มี

น้ำนม สด รสหวาน บำรุงกำลัง แก้นอนไม่หลับ แก้ลม เจริญไฟธาตุ

น้ำ ส้มสายชู รสเปรี้ยว ขับลมให้แล่นทั่วกาย ชูกำลัง ขับชีพจร

น้ำ อ้อย รสหวาน บำรุงกำลัง ขับปัสสาวะ แก้กำเดา แก้ลม ขับเสมหะ แก้สะอึก แก้ไข้สัมปชวร

น้ำผึ้ง รสหวาน ผายธาตุ บำรุงธาตุ แก้ลงท้อง แก้ไข้ตรีโทษ

น้ำมันเนย รสมันหวานร้อน ทำให้เกิดลม เจริญไฟธาตุ ปิดธาตุ บำรุงไขมัน

สรรพคุณรวม บำรุงไฟธาตุ ขับลมให้แล่นทั่วกาย ชูกำลัง แก้ไข้ตรีโทษ ผายธาตุ แก้กำเดาและลม กระจายเสมหะ

15. พิกัดโหราทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่ชื่อโหรา 5 อย่าง มี

โหราอมฤต รสเมาเบื่อ

โหรามิคสิงคลี รสเมาเย็น ถอนพิษ แก้ปวดตามข้อ ปวดเอว

โหราบอน รสเมาเบื่อ แก้โรคในปากคอ แก้ลมตะกัง

โหราเดือยไก่ รสเมาเบื่อ แก้ปวดตามข้อ

โหราเท้าสุนัข รสเมาเบื่อ แก้หืด ขับพิษภายใน

สรรพคุณ รวม รสเมาเบื่อ แก้พิษสัตว์กัดต่อย ทำให้อาเจียน ขับลม ขับระดู ขับโลหิตช้ำ

16.พิกัด เบญจโลหะ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อเป็นทอง 5 อย่าง มี

ราก ทองกวาว รสเมาร้อน แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ ขับพยาธิ แก้ริดสีดวง

ราก ทองหลางใบมน รสขมเอียน แก้น้ำดีพิการ แก้โรคตา แก้ไข้ร้อนในกระหายน้ำ แก้พิษทั้งปวง

รากทองหลางหนาม รสเมาเอียน แก้ลม แก้เสมหะ แก้พยาธิในท้อง แก้ตาแดง ตามัว ตาฟาง

ราก ทองโหลง รสขมเอียน แก้น้ำดีพิการ แก้ไข้ แก้โรคตา แก้ร้อนในกระหายน้ำ

รากทองพันชั่ง รสเมาเบื่อ ดับพิษไข้ แก้โรคผิวหนังผื่นคัน กลากเกลื้อน น้ำเหลืองเสีย

สรรพคุณ รวม แก้โรคดีเสมหะและลมที่เป็นพิษ แก้ริดสีดวง ทำลายพยาธิ

17.พิกัดเบญจผลธาตุ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้ธาตุได้ผล 5 อย่าง มี

หัวกก ลังกา รสขมเอียน บำรุงธาตุ ขับน้ำลาย แก้เสมหะเฟื่อง

หัว หญ้าแห้วหมู รสเผ็ดหอมปร่า บำรุงกำลัง บำรุงธาตุ ขับลมในลำไส้ บำรุงหัวใจ บำรุงครรภ์

หัวหญ้าชันกาด รสจืดเย็น ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้ไตพิการ แก้พิษไข้พิษกาฬ

หัวเปราะ รสเผ็ดขม แก้เสมหะ เจริญไฟธาตุ แก้ลงท้อง

หัวเต่าเกียด รสเผ็ดร้อนหอม แก้ตับทรุด ม้ามย้อย ล้อมตับ ดับพิษตับปอดและหัวใจ

สรรพคุณ รวม แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง แก้ทางเดินปัสสาวะ เจริญไฟธาตุ แก้ตับทรุด

18.พิกัดจันทน์ทั้ง 5 คือ การจำกัดจำนวนแก่นไม้จันทน์ 5 อย่าง มี

แก่นจันทน์แดง รสขมเย็น แก้ไข้เพื่อดี ทำให้ชื่นใจ แก้รัตตะปิดตะโรค แก้ร้อน ดับพิษไข้

แก่นจันทน์ ขาว รสหอมเย็นขม แก้ไข้ แก้ลม บำรุงน้ำดี บำรุงครรภ์

แก่น จันทน์เทศ รสขมหอม แก้ไข้เพื่อดี ดับพิษดีพิษโลหิต บำรุงน้ำดี ตับปอดและหัวใจ

แก่นจันทน์ชะมด รสหอมเย็นขม บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย บำรุงน้ำดี แก้ไข้ แก้ลมวิงเวียน ชูกำลัง

แก่น จันทน์ทนา รสหอมเย็น บำรุงตับปอดและหัวใจ แก้ไข้ร้อนในกระหายน้ำ แก้เหงื่อตกหนัก

สรรพคุณรวม แก้ไข้เพื่อโลหิตและดี แก้ร้อนในกระหายน้ำ บำรุงตับปอดหัวใจ แก้พยาธิบาดแผล